|
पुराण विषय अनुक्रमणिका PURAANIC SUBJECT INDEX (Shamku - Shtheevana) Radha Gupta, Suman Agarwal & Vipin Kumar
|
|
|
शम्या
उद्व॑ ऊ॒र्मिः शम्या॑ ह॒न्त्वापो॒ योक्त्रा॑णि मुञ्चत । मादु॑ष्कृतौ॒ व्ये॑नसा॒घ्न्यौ शून॒मार॑ताम् ॥३.३३.१३
स्तरीर्यत्सूत सद्यो अज्यमाना व्यथिरव्यथीः कृणुत स्वगोपा ।
ये ते नाड्यौ देवकृते ययोस्तिष्ठति वृष्ण्यम् ।
शम्या ह नाम दधिषे मम दिप्सन्ति ये धना ।
महानग्नी कृकवाकं शम्यया परि धावति । स्फ्यः च कपालानि चाग्निहोत्रहवणी शूर्पं च कृष्णाजिनं च शम्या चोलूखलं च मुसलं च दृषच् चोपला चैतानि वै दश यज्ञायुधानि – तैसं १.६.८.३ राजसूयः -- ये प्रत्यञ्चः शम्याया अवशीयन्ते तं नैर्ऋतम् एककपालं कृष्णं वासः कृष्णतूषं दक्षिणा – तैसं १.८.१.१ तस्माद् उत्तरवेदिम् पूर्वाम् अग्नेर् व्याघारयन्ति वारेवृतꣳ ह्य् अस्यै शम्यया परि मिमीते – तैसं ६.२.७.१ अथ शम्यामुदीचीनाग्रामुपदधाति । दिव स्कम्भनीरसीत्यन्तरिक्षमेव रूपेणान्तरिक्षेण हीमे द्यावापृथिवी विष्टब्धे तस्मादाह दिव स्कम्भनीरसीति - १.२.१.[१६] हनू एव दृषदुपले जिह्वैव शम्या तस्माच्छम्यया समाहन्ति जिह्वया हि वदति - १.२.१.[१७] सोमानयनम् -- वरुणस्य स्कम्भसर्जनी स्थ इति शम्ये उद्वृहति - ३.३.४.२५ तां वै युगशम्येन विमिमीते । युगेन यत्र हरन्ति शम्यया यतो हरन्ति युगशम्येन वै योग्यं युञ्जन्ति - ३.५.१.[२४] अथ शम्यां च स्फ्यं चादत्ते । ….३.५.१.[२६] स वेद्यन्तात् । उदीचीं शम्यां निदधाति स परिलिखति तप्तायनी मेऽसीतीमामेवैतदाहास्यां हि तप्त एति - ३.५.१.[२७]
अथ पुरस्तात् । उदीचीं शम्यां निदधाति स परिलिखति वित्तायनी
मेऽसीतीमामेवैतदाहास्यां हि विविदान एति -
३.५.१.[२८] स ये जघनेन शम्यां पिष्यमाणानामवशीयन्ते पिष्टानि वा तण्डुला वा तान्त्स्रुवे सार्धं संवपत्ति – ५.२.३.२ शिश्नस्यांते शम्याम्। - १२.५.२.७ दक्षिणहस्ते जुहूं सव्य उपभृतम् उरसि ध्रुवां मुख ऽग्निहोत्रहवणीं ......आण्डयोर् दृषदुपले शिश्ने शम्याम् उपस्थे कृष्णाजिनम् अनुपृष्ठं स्फ्यं पार्श्वयोर् मुसल च शूर्पे च पत्त उलूखलम्। - जैब्रा १.४८ तस्माद् यद् अन्तरा चक्राव् अनसस् तद् उपजीवनीयतमम्। तस्माद् अन्तरा शम्ये युक्तो भुनक्ति॥जैब्रा १.७७॥ शम्यापरासं यन्ति। एते ह व स्वर्गस्य लोकस्य विक्रमा यच् छम्यापरासाः। स्वर्गस्यैव तल् लोकस्य विक्रमान् क्रममाणा यन्ति। घ्नन्त आक्रोशन्तो यन्ति। - जैब्रा २.२९८ तस्माद् उ स्थौर्यं शम्यापरासिनेत्य आख्यापयन्ति॥जैब्रा २.२९९॥ न वा हस्यैष युक्त्या ऋचर् चैवाहर् युज्यते यथा नद्धयुगस्य शम्या अवदध्यात् तादृक् तत्। - जैब्रा ३.१२ येन वै योक्त्रेणाश्वम् अश्वतरं युञ्जन्ति तेनैवैनं पुनर् विमुञ्चन्ति। तद् या अमूः पुरस्तान् नव स्तोत्रीयास् ता एवैतद् उपरिष्टात्। शम्या उदस्यन्ति। तस्मात् पशुर् यथैव युज्यते तथा विमुच्यते। - जैब्रा ३.२७९ |